คำศัพท์ TPS : ความหมายของคำว่า Jidoka

คำว่า 自動 ในภาษาญี่ปุ่นตามปกติจะใช้ 動く ซึ่งแปลว่า เคลื่อนไหว และคำว่า 自動 แปลว่า อัตโนมัติ

คำว่า 化する ในภาษาญี่ปุ่นแปลว่ากลายเป็น หรือทำให้เป็น
สองคำนี้มารวมกัน 自動化 แปลว่า การทำให้เป็นอัตโนมัติ

แต่สำหรับโตโยต้าจะใช้ 自働化 ที่ใช้ตัว 働く ซึ่งแปลว่า ทำงาน
ดังนั้นคำว่า 自働化 ของโตโยต้าจะไม่เหมือนกับภาษาญี่ปุ่นทั่วไปก็เพียงแค่คันจิตัวที่สองเท่านั้น ซึ่งในปัจจุบันด้วยเหตุผลต่างๆนาๆทำให้เอกสารของกิจกรรม TPS ในประเทศไทย จะแปลคำนี้ว่า Jidoka

ตอนผมได้ยินศัพท์นี้ครั้งแรก ผมถามตัวเองว่า ถ้า 自働化 แปลว่า Jidoka แล้วผมจะแปลคำว่า 自動化 ว่าอะไรดี ยังแปลว่าทำให้เป็นระบบอัตโนมัติได้ไหม

จากการค้นคว้าของผม คำว่า อัตโนมัติ ในภาษาไทย เกิดจากคำว่า อัตโน + มติ ซึ่ง อัตโนแปลว่าด้วยตัวเอง และ มติ แปลว่า เป็นไป หรือ การทำ
คำว่าอัตโนมัติในภาษาไทยจึงแปลว่า เป็นไปเอง ทำงานเอง ดังนั้นจนปัญญาที่จะบัญญติคำว่า 自働化 ของโตโยต้าด้วยภาษาบาลีเพราะในภาษาบาลีมีแค่คำเดียว

แต่ในภาษาไทย เรามีทั้งคำว่า เคลื่อนไหว และคำว่า ทำงาน ดังนั้นแม้ในภาษาบาลีจะไม่สามารถหาคำแปลที่แยกแยะ 自動化 กับ 自働化 ได้ก็ตาม แต่เราสามารถหาคำแปลที่แยกแยะสองคำนี้ได้ในภาษาไทยครับ

นั่นก็คือ
自動化 แปลว่า ทำให้เคลื่อนไหวได้เอง
自働化 แปลว่า ทำให้ทำงานได้เอง

แถมสำนวนอีกสำนวนหนึ่ง ที่มักพบในกิจกรรม TPS ก็คือ
にんべんのつく自働化
にんべん ในที่นี้หมายถึง ｲ ครับ ซึ่งคือส่วนประกอบที่เอามาใส่ข้างหน้าคันจิ 動 ให้กลายเป็น 働 นั่นเองครับ ไม่ได้เกี่ยวกับคนเลย ดังนั้นหากล่ามแปล にんべん เป็น คนอยู๋ข้างๆ, คนเอียงๆ, มีคนอยู่ด้วย เหล่านี้ก็จะทำให้ผู้ฟังงงเป็นไก่ตาแตกได้ครับ

ดังนั้นสำหรับสำนวน にんべんのつく自働化 ควรแปลว่า
ทำให้เป็นระบบอัตโนมัติที่สามารถทำงานได้เอง

จริงอยู่ที่ว่า หากล่ามแปล自働化โดยใช้ทับศัพท์ว่า Jidoka คนที่ทำกิจกรรม TPS ก็เข้าใจเช่นกัน

แต่ในเมื่อภาษาไทยเรามีคำที่แยกแยะความแตกต่างของ 自動化 กับ 自働化 ได้ ถ้าเราแปลเป็นภาษาไทยที่ทำให้คนไทยส่วนมากเข้าใจได้ทันทีไม่ต้องไปจำความหมายของคำทับศัพท์โดยไม่จำเป็น ก็จะทำให้สิ่งที่โตโยต้าต้องการจะสื่อนั้น เข้าถึงคนไทยได้ดียิ่งขึ้นไม่ใช่หรือครับ